Στην Αθήνα παραδίδεται σήμερα η σκυτάλη του νέου γύρου των διερευνητικών επαφών μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας. Ενόψει της Συνόδου Κορυφής της ΕΕ στις 25-26 Μαρτίου, κατά την οποία ο ύπατος εκπρόσωπός της Ζοζέπ Μπορέλ θα υποβάλει την έκθεσή του σχετικά με την πορεία των πολιτικών, οικονομικών και εμπορικών σχέσεων ΕΕ και Τουρκίας, καθώς και σχετικά μέσα και επιλογές, οι δύο αντιπροσωπείες συναντώνται το πρωί προκειμένου να συνεχίσουν τις διερευνητικες επαφές.
Ειδικότερα, πιάνουν το νήμα των συνομιλιών ως αφέθηκαν κατά τον 61ο γύρο, που διεξήχθη στις 25 Ιανουαρίου στην Κωνσταντινούπολη, προκειμένου να διερευνήσουν σημεία σύγκλισης για ενδεχόμενες μελλοντικές διαπραγματεύσεις αναφορικά με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, βάσει του Διεθνούς Δικαίου.
Η ελληνική πλευρά έχει διαμηνύσει πως προσέρχεται στις διερευνητικές επαφές με αυτοπεποίθηση, «καλή τη πίστει», «μηδενική αφέλεια», πνεύμα συνεργασίας, εποικοδομητική διάθεση. Εξάλλου, επανειλημμένως έχει καταστήσει σαφές πως οι επαφές ήταν και παραμένουν διερευνητικές και σημειώνει πως είναι ένας άτυπος μη δεσμευτικός δίαυλος συζήτησης ανάμεσα στις δύο χώρες. Επίσης, έχει ξεκαθαρίσει ότι στις διερευνητικές επαφές δεν συζητείται θέμα αποστρατιωτικοποίησης των νησιών και πως η Ελλάδα δεν διαπραγματεύεται οποιοδήποτε θέμα αφορά την εθνική κυριαρχία. Εξίσου, έχει διαμηνύσει πως η απόφαση για την επέκταση των χωρικών υδάτων της αποτελεί κυριαρχικό δικαίωμα της χώρας μας και ότι διατηρεί στο ακέραιο το δικαίωμα επέκτασής τους στα 12 ναυτικά μίλια οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Επισημαίνεται πως η θέση της Ελλάδας είναι σύμφωνη με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας. Περαιτέρω, η Αθήνα έχει υπογραμμίσει πως η συμπεριφορά της Τουρκίας, εν γένει, έναντι της Ελλάδας και άλλων κρατών-μελών αφορά το σύνολο της ΕΕ και των ευρωτουρκικών σχέσεων και θα εξεταστεί συνολικά στο ερχόμενο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στις 26-26 Μαρτίου. Σε αυτό το πλαίσιο, τονίζει την ανάγκη η ευρωπαϊκή έκθεση που θα υποβληθεί από τους θεσμούς για την Τουρκία να είναι ισορροπημένη: «Πρέπει να έχει προτάσεις τόσο για θετική ατζέντα όσο και για προοπτική λήψης περιοριστικών μέτρων, στην περίπτωση που η γειτονική Τουρκία μπει ξανά στον πειρασμό να έχει παραβατική συμπεριφορά».
Παράλληλα, σημειώνεται πως ο 62ος γύρος διεξάγεται λίγες ημέρες μετά τις επικρίσεις του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν στην Άγκυρα για την παραβίαση του ελληνικού εναέριου χώρου και του Διεθνούς Δικαίου, αλλά και γενικότερα για τις προκλητικές ενέργειες στις οποίες έχει προβεί το τελευταίο διάστημα εναντίον της χώρας μας. Επίσης, ο επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας επισήμανε πως παρακολουθεί με πραγματική ανησυχία τον τελευταίο χρόνο τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, έκανε ειδική αναφορά στις τουρκικές διεκδικήσεις και υπογράμμισε πως οι ΗΠΑ πρέπει να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο, συμβάλλοντας στην προώθηση της σταθερότητας στην περιοχή. Υπό αυτό το πρίσμα, είπε, πρέπει να γίνει σεβαστή η κυριαρχία και η εδαφική ακεραιότητα όλων των πλευρών στην Ανατολική Μεσόγειο και ξεκαθάρισε ότι η καταφυγή σε προκλητικές ενέργειες και στη χρήση στρατιωτικών μέσων δεν μπορεί να αποτελέσει βάση για την επίλυση των διαφορών, οι οποίες πρέπει να επιλύονται ειρηνικά και διπλωματικά.
Υπενθυμίζεται πως ο 61ος γύρος διεξήχθη σχεδόν πριν από δύο μήνες στον Ντολμά Μπαχτσέ στην Κωνσταντινούπολη, έπειτα από μια περίοδο τουρκικών προκλήσεων και παραβιάσεων και μετά τη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ τον Δεκέμβριο, κατά την οποία επισημάνθηκε η «ανάγκη συνεχούς αποκλιμάκωσης ώστε να καταστούν δυνατές η ταχεία επανέναρξη και η ομαλή συνέχιση των άμεσων διερευνητικών επαφών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας».
Η ιστορία των διερευνητικών
Η διαδικασία των εμπιστευτικών διερευνητικών επαφών συμφωνήθηκε τον Μάρτιο του 2002, στο πλαίσιο της ελληνο-τουρκικής προσέγγισης που εγκαινιάσθηκε το 1999 και αποτελεί άτυπες συνομιλίες και όχι διαπραγματεύσεις. Επισημαίνεται ότι κατά τις συνομιλίες δεν τηρούνται πρακτικά και ουδεμία πλευρά αναλαμβάνει υποχρεώσεις και δεσμεύσεις.
Στόχος τους είναι να διερευνηθεί εάν και κατά πόσον υπάρχει κοινός τόπος και αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις για την έναρξη διαπραγματεύσεων που θα μπορούσαν ενδεχομένως να καταλήξουν σε συμφωνία αναφορικά με την υφαλοκρηπίδα και την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), στη βάση του Διεθνούς Δικαίου.
Σε περίπτωση που διαφανεί ότι δεν καθίσταται δυνατή η εξεύρεση κοινού εδάφους, πάγια θέση της Ελλάδας, η οποία συνάδει απολύτως με το Διεθνές Δίκαιο και έχει τεθεί και ως κριτήριο στην ενταξιακή πορεία της Τουρκίας στην ΕΕ, είναι η παραπομπή του ζητήματος στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ).
Δεδομένου, όμως, ότι η Τουρκία δεν έχει αναγνωρίσει τη γενική υποχρεωτική δικαιοδοσία του Δικαστηρίου, απαιτείται ειδική συμφωνία (συνυποσχετικό) που θα αποτελέσει τη νομική βάση για τη δικαιοδοσία του ΔΔΧ.
Εκτός από την την Αθήνα, η Ελλάδα έχει φιλοξενήσει τις διερευνητικές επαφές στο Ναύπλιο και στη Θεσσαλονίκη, ενώ η Τουρκία εκτός από την Άγκυρα, στην Κωνσταντινούπολη, στην Αλικαρνασσό (Bodrum), στο Τσεσμέ (Κρήνη) και στη Σμύρνη.
Στις περίπου δύο δεκαετίες που έχουν περάσει από την πρώτη συνάντηση, έχουν διεξαχθεί 61 γύροι επαφών, χωρίς ωστόσο η περιοδικότητά τους να είναι δεδομένη. Υπήρξαν χρονιές κατά τις οποίες έγιναν περισσότεροι από δέκα γύροι επαφών και άλλες που έγινε μόνον ένας, ενώ την πενταετία από το 2016 έως τον Ιανουάριο του 2021 δεν υπήρξε κανένας.
Χαρακτηριστικό είναι πως τα πρώτα χρόνια ήταν εντατικές, έως το τέλος του 2004 είχαν πραγματοποιηθεί 27 γύροι επαφών, στα τέλη του 2010 ανέρχονταν στους 48 και έφτασαν τους 60 την 1η Μαρτίου του 2016.
Την Τετάρτη, οι πολιτικές διαβουλεύσεις σε επίπεδο γενικών γραμματέων ΥΠΕΞ Ελλάδας – Τουρκίας
Μία ημέρα μετά, την Τετάρτη, θα διεξαχθούν, επιπλέον, στην Αθήνα και οι πολιτικές διαβουλεύσεις Ελλάδας – Τουρκίας, που πραγματοποιούνται σε επίπεδο υπηρεσιακών γενικών γραμματέων των υπουργείων Εξωτερικών των δύο χωρών. Από τη μια πλευρά του τραπεζιού θα καθίσει ο υπηρεσιακός γενικός γραμματέας του υπουργείου Εξωτερικών, πρέσβης Θεμιστοκλής Δεμίρης, και από την άλλη ο Τούρκος υφυπουργός Εξωτερικών, πρέσβης Σεντάτ Ονάλ. Οι τακτικές πολιτικές διαβουλεύσεις έχουν θεσμοθετηθεί μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας, στις οποίες συμμετέχουν αντιπροσωπείες των δύο χωρών, με επικεφαλής, από την Ελλάδα, τον υπηρεσιακό γενικό γραμματέα του υπουργείου Εξωτερικών και από την Τουρκία, τον υφυπουργό Εξωτερικών.
Οι πολιτικές διαβουλεύσεις σε επίπεδο υπηρεσιακών γενικών γραμματέων των υπουργείων Εξωτερικών των δύο χωρών εντάσσονται στο πλαίσιο της διατήρησης ανοικτών διαύλων επικοινωνίας προς εξασφάλιση της αναγκαίας λειτουργικότητας στις διμερείς σχέσεις με τη γείτονα χώρα. Για την ελληνική πλευρά, οι επαφές με την τουρκική, σε όλα τα επίπεδα, διεξάγονται με βάση το Διεθνές Δίκαιο και ιδιαίτερα το Δίκαιο της Θάλασσας και με στόχο, πάντα, προς όφελος των δύο λαών, τη σταδιακή εξομάλυνση των διμερών σχέσεων, σε όλους τους τομείς δραστηριοτήτων, χωρίς καμία υποχώρηση σε θέματα εθνικής κυριαρχίας και κυριαρχικών μας δικαιωμάτων.
Η τελευταία συνάντηση στο πλαίσιο των πολιτικών διαβουλεύσεων μεταξύ των υπουργείων Εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας πραγματοποιήθηκε στις 10 Ιανουαρίου του 2020, στην Άγκυρα, ανάμεσα στον υπηρεσιακό γενικό γραμματέα του υπουργείου Εξωτερικών, πρέσβη Θεμιστοκλή Δεμίρη, και τον υφυπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας, πρέσβη Σεντάτ Ονάλ. Οι συνομιλίες καλύπτουν ζητήματα διμερούς, περιφερειακού και διεθνούς ενδιαφέροντος.