Η λοβοτομή είναι μια χειρουργική διαδικασία που περιλαμβάνει αφαίρεση ή καταστροφή τμημάτων του μετωπιαίου φλοιού. Στο παρελθόν είχε χρησιμοποιηθεί για θεραπεία ασθενών με ψυχικές ασθένειες και διαταραχές συμπεριφοράς.
Στη δεκαετία του 1950, άρχισε να καταργείται σταδιακά σε μεγάλο βαθμό και να αντικαθίσταται με φάρμακα, λογοθεραπεία και άλλες μορφές θεραπείας. Σε γενικές γραμμές δεν πραγματοποιούνται σήμερα εγχειρήσεις λοβοτομής, καθώς πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι μια εξαιρετικά βάρβαρη διαδικασία.
Οταν εκτελείτο με επιτυχία, η λοβοτομή μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά του ασθενή. Για ψυχωτικούς ασθενείς η λοβοτομή ήταν μερικές φορές ευεργετική, καθώς ηρεμούσε τον ασθενή και μπορούσε στη συνέχεια να ζήσει μια σχετικά φυσιολογική ζωή. Η λοβοτομή ήταν, επίσης, γνωστή για την πρόκληση ήπιων επιδράσεων και γενικά μειωμένη απόκριση κι αυτό θεωρήθηκε ιστορικά ως όφελος από εκείνους που υποστήριζαν την διαδικασία.
Ομως, το θέμα είναι πως η λοβοτομή μπορεί να πάει τελείως στραβά. Ο εγκέφαλος είναι ένα εξαιρετικά ευαίσθητο και ιδιαίτερα πολύπλοκο όργανο και την εποχή που πραγματοποιούνταν οι λοβοτομές οι άνθρωποι, ακόμα και οι εξειδικευμένοι χειρουργοί δεν γνώριζαν πολλά πράγματα γι’ αυτόν. Δεδομένου ότι δεν είχαν στη διάθεσή τους το ευρύ φάσμα των επιστημονικών εργαλείων που υπάρχουν σήμερα, δεν μπορούσε να γίνει απεικονιστική εξέταση που να δείχνει πώς λειτουργεί και ποιες είναι οι δραστηριότητες του εγκεφάλου. Ετσι, δεν αποκλείονταν οι περιπτώσεις που η λοβοτομή μπορούσε να οδηγήσει ακόμα και σε θάνατο στη χειρότερη περίπτωση ή προκαλούσε σοβαρές βλάβες στον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα ουσιαστικά να επιβραδύνει την διανοητική κατάσταση του ασθενή. Επίσης, πολλοί ασθενείς έπεφταν σε κώμα και έμεναν «φυτά» μετά από τη λοβοτομή.
Οι πρώτες λοβοτομές φέρεται να έχουν πραγματοποιηθεί το 1892 όταν ο δρ Gottlieb Burckhardt πειραματίστηκε με αυτό που ο ίδιος αποκαλούσε «λευκοτομή» στην Ελβετία. Δύο ασθενείς του έχασαν τη ζωή τους κι έτσι η διαδικασία δεν θα μπορούσε να πει κανείς ότι στέφθηκε από επιτυχία. Παρόλα αυτά βρήκε οπαδούς στα πρόσωπα δύο Πορτογάλων γιατρών, των Antonio Moniz και Almeida Lima, oι οποίοι εργάστηκαν σε μια νέα έκδοση της λοβοτομής στη δεκαετία του 1930. Η διαδικασία περιελάμβανε άνοιγμα τρύπας στο κρανίο του ασθενούς και έγχυση οινοπνεύματος στον μετωπιαίο φλοιό για να σκοτώσει μέρος του εγκεφάλου. Είναι, μάλιστα, χαρακτηριστικό ότι ο Moniz πήρε βραβείο Νόμπελ γι’ αυτό το έργο του το 1949.
Οταν η λευκοτομή διέσχισε το… δρόμο προς τις ΗΠΑ, τελειοποιήθηκε από τον δρα Walter Freeman και το όνομά της άλλαξε σε λοβοτομή. Ο Freeman ανακάλυψε ότι ήταν δυνατή η πρόσβαση στο μετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου μέσω της οφθαλμικής κόγχης, γι’ αυτό και έκανε επεμβάσεις πάνω από το βολβό του ματιού. Μια άλλη μέθοδός του ήταν να ανοίγει με μια μικρή μύτη τρυπανιού το κρανίο από την περιοχή του αυτιού και αφού έφτανε στο μετωπιαίο φλοιό κατέστρεφε οριστικά τα νεύρα χτυπώντας απότομα το τρυπάνι με ένα μικρό σφυρί.
Ο Freeman που ονομάστηκε «μάγος-γιατρός» κυκλοφορούσε τη δεκαετία του 1950 με ένα βανάκι που μετέφερε τον εξοπλισμό του και έκανε λοβοτομές παντού, από τα νοσοκομεία μέχρι και τα δωμάτια ξενοδοχείων. Μπορούσε να υποβάλλει σε λοβοτομή από ψυχικά ασθενείς μέχρι άτακτα παιδιά ή αμελείς νοικοκυρές και μετέτρεψε πολλούς ανθρώπους σε «φυτά», προτού χάσει την ιατρική του άδεια.
Μετά την δεκαετία του 1950 και με το… βίο και την πολιτεία του Freeman να αποτελεί παράδειγμα προς αποφυγήν, οι γιατροί στράφηκαν σε λιγότερο ακραίες μεθόδους για τη θεραπεία ασθενών με ψυχιατρικές διαταραχές και από τη δεκαετία του 1970 η λοβοτομή απαγορεύτηκε σε μεγάλο βαθμό στο μεγαλύτερο μέρος του ανεπτυγμένου κόσμου.
Σήμερα οι γιατροί εκτελούν μερικές φορές μια διαδικασία που είναι γνωστή ως ψυχοχειρουργική, μια μορφή νευροχειρουργικής που περιλαμβάνει την επιλεκτική καταστροφή του εγκεφάλου για να θεραπεύσουν πολύ συγκεκριμένες συνθήκες. Σε γενικές γραμμές, όμως, πρόκειται για μια χειρουργική επέμβαση που θεωρείται ως εναλλακτική λύση έκτακτης ανάγκης.