Σύμφωνα με ορισμένους θεωρητικούς, τα κύτταρα του σώματος διατηρούν τις μνήμες ανεξάρτητα από τον εγκέφαλο. Αυτό το φαινόμενο έχει γίνει γνωστό ως «κυτταρική μνήμη».
Το φαινόμενο της «κυτταρικής μνήμης» έχει προσελκύσει πολλούς υποστηρικτές σε διάφορες κοινότητες ανά τον κόσμο. Πολλές επιστημονικές αρχές αμφισβητούν ωστόσο τη συγκεκριμένη έννοια με το επιχείρημα πως η ύπαρξη αυτού του φαινομένου έχει πιθανώς πιο πεζή εξήγηση.
Σε εξελιγμένους οργανισμούς, όπως οι άνθρωποι, η μνήμη είναι μια λειτουργία του εγκεφάλου που αποτελείται από εκατομμύρια εξειδικευμένα νευρικά κύτταρα ή νευρώνες. Αυτά τα κύτταρα αλληλεπιδρούν μέσω ταχέων χημικών και ηλεκτρικών σημάτων που διατηρούν όλες τις λειτουργίες του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένης της μνήμης. Η πραγματική διαδικασία που εμπλέκεται με τη μνήμη είναι ένα αντικείμενο συνεχούς μελέτης. Αρκετές σημαντικές δομές του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένου του ιππόκαμπου, της αμυγδαλής και των βασικών γαγγλίων εμπλέκονται. Σε ορισμένες περιπτώσεις που μια βλάβη στον εγκέφαλο επηρεάζει τα κέντρα μνήμης ο εγκέφαλος έχει τη δυνατότητα να «αναδρομολογήσει» τα σήματα γύρω από τη βλάβη και να συνεχίσει να λειτουργεί.
Η ιδέα πίσω από την «κυτταρική μνήμη» είναι πως τα κύτταρα μπορούν να αποθηκεύσουν τις αναμνήσεις για τις εμπειρίες, τις αισθήσεις, τη γεύση, τις συνήθειες και άλλες βασικές πτυχές της ταυτότητας ενός ατόμου. Αυτοί που υποστηρίζουν τη συγκεκριμένη θεωρία πιστεύουν πως οι μνήμες αυτές αποθηκεύονται μέσω των ανταλλαγών των χημικών σημάτων μεταξύ των κυττάρων, όπως ακριβώς αποθηκεύονται στον εγκέφαλο. Πιστεύουν επίσης πως τα κύτταρα είναι σε θέση να αποθηκεύουν πληροφορίες που σχετίζονται με τραυματικές εμπειρίες.
Αυτή η ιδέα διαδόθηκε ως αποτέλεσμα ενός αριθμού από ανέκδοτες ιστορίες που αφορούν μεταμοσχεύσεις οργάνων. Όλες αυτές οι ιστορίες εμπλέκουν τους λήπτες οργάνων που υιοθέτησαν νέες συνήθειες μετά τη μεταμόσχευση ή που θυμούνται εμπειρίες που δεν έχουν ζήσει. Κάποιοι εξήγησαν αυτά τα συμβάντα με τη θεωρία της κυτταρικής μνήμης, ότι δηλαδή οι δωρητές οργάνων επηρέασαν τους λήπτες των οργάνων. Άλλοι υποστήριξαν πως θα μπορούσε να είναι το αποτέλεσμα των χημικών αλλαγών στο σώμα που προκαλούνται από τα φάρμακα της μεταμόσχευσης.
Θεωρία δημοφιλής στον κινηματογράφο
Οι υποστηρικτές της θεωρίας της κυτταρικής μνήμης συχνά αναφέρουν περιπτώσεις όπως αυτή της Claire Sylvia, που άλλαξε τελείως η προσωπικότητά της όταν της έγινε μεταμόσχευση καρδιάς και πνευμόνων από άνδρα δότη. Η Sylvia έγραψε μάλιστα ένα βιβλίο που αργότερα έγινε τηλεοπτική ταινία. Το 2008 επιστήμονες στην Ιαπωνία ανακάλυψαν πως ένα είδος αμοιβάδας έδειξε συμπεριφορά παρόμοια με τη μνήμη, ως απόκριση σε ερεθίσματα. Δεδομένου ότι η αμοιβάδα είναι ένας απλός οργανισμός, ένα μονοκύτταρο πρωτόζωο, που δεν έχει νευρώνες ή παρόμοιες δομές οι ερευνητές υποστήριξαν πως το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι μπορεί να υπάρξει κάποιο είδος κυτταρικής μνήμης για τέτοιου είδους πλάσματα, αλλά αυτό δεν αποδεικνύει κατ’ ανάγκη ότι και οι άνθρωποι έχουν κυτταρική μνήμη.
Παρόλα αυτά η έννοια αποδείχτηκε ιδιαίτερα δημοφιλής στον κινηματογράφο και ειδικότερα στις ταινίες τρόμου. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι μια αυστριακή ταινία του 1924, με τίτλο «Τα χέρια του Orlac», στην οποία ένας πιανίστας ένοιωθε την ανάγκη να σκοτώσει όταν του έγινε μεταμόσχευση χεριών που ανήκαν σε έναν δολοφόνο.
Μια άλλη δημοφιλής ιδέα περιλαμβάνει χαρακτήρες που αντιμετωπίζουν τρομακτικά οράματα μετά από μεταμόσχευση ματιού ή κερατοειδούς, επειδή τα μάτια τους «θυμούνται» τρομακτικά πράγματα που είδαν στο παρελθόν. Και αυτή η ιδέα έχει χρησιμοποιηθεί σε διάφορες παραλλαγές στον κινηματογράφο.
Κατά καιρούς έγιναν κάποιες περιστασιακές μελέτες ανάμεσα σε λήπτες οργάνων προκειμένου να διερευνηθεί αν υπάρχει κυτταρική μνήμη και ποιος είναι ο ρόλος της στη μεταμόσχευση οργάνων. Οι μελέτες όμως δεν κατάφεραν να αποδείξουν κάτι, καθώς οι άνθρωποι που ισχυρίστηκαν ότι βίωσαν κυτταρική μνήμη συχνά προέρχονταν από κοινότητες όπου η συγκεκριμένη έννοια ήταν ευρέως αποδεκτή, γεγονός που τους καθιστούσε περισσότερο δεκτικούς στην συγκεκριμένη θεωρία. Συχνά, άλλωστε, οι μνήμες και οι συνήθειες που ισχυρίζονται ότι απέκτησαν οι λήπτες και ισχυρίζονται ότι είναι αποτέλεσμα κυτταρικής μνήμης, δεν μπόρεσαν να συνδεθούν με το δότη.