Το 1958, ο «μετρ του σασπένς», Αλφρεντ Χίτσκοκ, πλησίαζε τα 60 χρόνια του. Ηταν ήδη καταξιωμένος, σημείο αναφοράς για τον παγκόσμιο κινηματογράφο, και μετρούσε ήδη 36 χρόνια σκηνοθετικής δουλειάς και πάνω από 20 ταινίες στο Χόλιγουντ, έχοντας συμπληρώσει 18 χρόνια στην Αμερική.
Ηταν αυτός με τον οποίο ήθελαν να δουλέψουν όλοι οι σταρ, παρότι δύστροπος και γνωστός για την απαξιωτική συμπεριφορά του προς αυτούς.
Αυτήν ακριβώς τη στιγμή, που βρισκόταν στο απώγειο της δόξας του, παρουσίασε μία από τις καλύτερες ταινίες στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου, το Vertigo. Κυκλοφόρησε στις 9 Μαΐου 1958 και στην Ελλάδα έγινε γνωστή με τον επιτυχημένο τίτλο «Ο Δεσμώτης του Ιλίγγου».
Σήμερα, 38 χρόνια μετά τον θάνατό του ο Χίτσκοκ παραμένει ένας από τους πέντε δέκα σκηνοθέτες που ορίζουν την κινηματογραφική τέχνη. Είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο, τόσο στην ιστορία του κινηματογράφου, όσο και για τους επαγγελματίες του σινεμά. Ταυτόχρονα «Ο Δεσμώτης του Ιλίγγου» συγκαταλέγεται ανάμεσα στις δέκα καλύτερες ταινίες όλων των εποχών, ενώ πολλοί ειδικοί ιστορικοί του κινηματογράφου υποστηρίζουν ότι ίσως είναι η καλύτερη ταινία που γυρίστηκε ποτέ μαζί με τον «Πολίτη Κέιν» του Ορσον Γουέλς.
Είναι δε χαρακτηριστικό ότι το 2012 η ψηφοφορία του Βρετανικού Κινηματογραφικού Ινστιτούτου και του έγκριτου κινηματογραφικού περιοδικού Sight & Sound την ανέδειξε ως καλύτερη ταινία όλων των εποχών. Περισσότεροι από 800 κριτικοί, ακαδημαϊκοί, συγγραφείς και προγραμματιστές πήραν μέρος στην ψηφοφορία, η οποία διεξάγεται κάθε 10 χρόνια από το 1952 για να αναδείξει τις πενήντα καλύτερες ταινίες όλων των εποχών.
Σύμφωνα με τον ειδικό Νικ Τζέιμς, «το αποτέλεσμα αντικατοπτρίζει τις αλλαγές στην φιλοσοφία της κριτικής στον κινηματογράφο. Η νέα σινεφιλία φαίνεται να μην προσανατολίζεται τόσο σε ταινίες που παρουσιάζονται ως εξαιρετικά έργα τέχνης, όπως ο «Πολίτης Κέιν», που χρησιμοποιούν ολόκληρο το οπλοστάσιο του σινεμά για τα ειδικά εφέ, αλλά περισσότερο σε ταινίες που έχουν έναν προσωπικό αντίκτυπο στον κριτή».
Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως τo Vertigo υπολείπεται και των κατάλληλων εφέ. Γυρίστηκε στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια στα στούντιο της εταιρίας Paramount και θεωρείται καινοτόμος, επειδή καθιέρωσε το dolly zoom, ένα οπτικό εφέ που στρεβλώνει την προοπτική, δημιουργώντας σύγχυση. Το εφέ αυτό χρησιμοποιήθηκε για να μεταδώσει στο θεατή την αίσθηση ιλίγγου από την οποία υπέφερε ο Σκότι Φέργκιουσον, η πρωταγωνιστής της ταινίας, όταν κοιτούσε από ψηλά στο κενό. Το εφέ αυτό αποκαλείται συχνά The Vertigo Effect.
Η υπόθεση
Ενας αστυνομικός του Σαν Φρανσίσκο, ο Σκοτ Φέργκιουσον (Τζέιμς Στιούαρτ), φεύγει από το Σώμα λόγω της υψοφοβίας του. Ενας παλιός του φίλος και εφοπλιστής, τον προσλαμβάνει για να παρακολουθεί τη νευρωτική και με τάσεις αυτοκτονίας, γυναίκα του, Μαντλέν (Κιμ Νόβακ).
Ο αστυνομικός την ερωτεύεται, αλλά αδυνατεί να την σώσει, όταν αυτή επιχειρεί ένα πήδημα θανάτου από ψηλά. Καιρό μετά κι ενώ προσπαθεί να ξεφύγει από τις εμμονές του, θα ξανασυναντήσει την νεκρή του αγάπη στο πρόσωπο της μελαχρινής πλέον Τζούντι…
Το φιλμ είναι μια περίπλοκη πραγματεία πάνω στη ζωή και στον θάνατο, στην πολυπλοκότητα των ανθρωπίνων ψυχώσεων και στα ακαθόριστα κίνητρα μιας παθιασμένης αγάπης.
Με μια πρώτη ανάγνωση η ταινία είναι απλά μία ιστορία μυστηρίου. Διαθέτει όμως αναμφισβήτητα όλες εκείνες τις χάρες ενός καλογυρισμένου αστυνομικού θρίλερ, με μια σειρά ανατροπών σε ανιούσα κλίμακα, εμπλουτισμένη με σωστή δοσολογία σασπένς.
Το «Vertigo» πραγματεύεται την ανθρώπινη αδυναμία. Είτε αυτή εκφράζεται μέσα από φοβίες, είτε μέσα από ψυχωτικές καταστάσεις, από την παθιασμένη αγάπη ή και από τον φόβο. Απ’ όπου κι αν πηγάζει και όπως κι αν εκφράζεται, αυτή είναι το βασικό θέμα που προσεγγίζει καρέ καρέ και με ψυχαναλυτική διάθεση ο σκηνοθέτης.
Μέσα σ’ αυτή την ταινία έχουν ενσωματωθεί στοιχεία της αλλόκοτης προσωπικότητας του Χίτσκοκ. Ο σκηνοθέτης δομεί την σχέση του πρωταγωνιστή με την Κιμ Νόβακ, ακριβώς πάνω στα χνάρια των σχέσεων που ανέπτυσσε ο ίδιος με τις πρωταγωνίστριές του.
Ισως ακριβώς γι’ αυτό θεωρείται τόσο καλή ταινία. Επειδή διαθέτει, πέραν της ποιότητάς της, αρκετά από τα χαρακτηριστικά της προσωπικής και καλλιτεχνικής ζωής του ιδιοφυούς και εκκεντρικού Αλφρεντ Χίτσκοκ.