Δεν είμαστε οι πρώτοι που το τονίζουμε , ούτε κομίζουμε γλαύκας εις Αθήνας, όταν λέμε ότι Καινοτομία Χωρίς Έρευνα είναι ένα βήμα μπροστά και μετά δυο πίσω.
Ο Καθηγητής Γενετικής του Πανεπιστημίου της Γενεύης Μ. Δερμιτζάκης, όταν παραιτήθηκε από πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΕΚ), σε συνέντευξη του στο Βήμα είχε δηλώσει: «Η κυβέρνηση δίνει πολύ μεγάλη έμφαση στην επιχειρηματικότητα, αλλά πολύ μικρή υποστήριξη στην ίδια την έρευνα. Αυτό σημαίνει ότι πολύ σύντομα δεν θα είχαμε παραγωγή γνώσης, τη βάση δηλαδή πάνω στην οποία πρέπει να στηρίζεται η ανάπτυξη οικονομικής δραστηριότητας από την έρευνα. Αυτό είναι μια αδιέξοδη πολιτική που έχει αποτύχει παντού στο εξωτερικό. Πρώτα πρέπει να υποστηρίξουμε την παραγωγή γνώσης και μετά την εκμετάλλευσή της από την αγορά όπου θα έρθει φυσικά και αβίαστα, όπως γίνεται σε όλα τα μεγάλα κέντρα καινοτομίας στις ΗΠΑ, τη Γερμανία, το Ισραήλ, τη Βρετανία».
Παρότι η κριτική αδικεί την συνολική εικόνα της κυβέρνησης Μητσοτάκη, που έχει αγκαλιάσει την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα όσο καμία άλλη ,δεν μπορώ παρά να παρατηρήσω ότι το φιλόδοξο και κατά τα άλλα καλοδεχούμενο Elevate Greece κινείται ως ένα χρηματοδοτικό εργαλείο στην βάση του, που παρέχει δευτερευόντως και κάποιες άλλες βοηθητικές υπηρεσίες στις startups, αλλά ελάχιστα ως μηδαμινά πράγματα στην κατεύθυνση της έρευνας.
Ας εξετάσουμε όμως την αναγκαιότητα της έρευνας στην ανάπτυξη και ειδικότερα στην καινοτομία στα πλαίσια του παγκοσμιοποιημένου κόσμου που ζούμε όπου κάποιες διαχωριστικές γραμμές είναι πλέον ξεκάθαρες.
Η μαζική βιομηχανοποιημένη παραγωγή έχει περάσει στην Ανατολή μαζί με την όποια μετακύλιση πλούτου από την Δύση, ενώ στην Δύση έχει απομείνει σχεδόν αποκλειστικά η καινοτόμος επιχειρηματικότητα που στηρίζεται στην «οικονομία της γνώσης».
Αφήστε που και σε αυτό έχουμε το παράδειγμα της Huawei πάνω στην οποία στηρίζεται η Κίνα με τον «κόκκινο δράκο» να δείχνει αποφασισμένος να αποδεσμευτεί πλήρως από τις δυτικές εταιρείες κατασκευής τσιπ και την τεχνολογία τους μέχρι το 2025 (βλέπε περίφημο project Made in China 2025).
Μια οικονομία της γνώσης που δεν αναπτύσσεται με τον ίδιο τρόπο που απαιτεί π.χ. ο τουρισμός. Το γνωστό μας «προϊόν», το οποίο ας μην λησμονούμε ότι μια επιδημία όπως αυτή του covid-19 αρκούσε για να το ισοπεδώσει για μια σεζόν και για το οποίο το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ευχόμαστε να μην επαναληφθεί και την επόμενη θερινή σεζόν βάζοντας ταφόπλακα στα σενάρια ανάπτυξης και υπερκερασμού της κρίσης για το 2021.
Για τον τουρισμό και τις επιχειρήσεις του το περιβάλλον που έχει σημασία μπορεί να είναι οι παραλίες, τα μνημεία ή η πολιτιστική / θρησκευτική ζωή στην κάθε περιοχή της ελληνικής επικράτειας.
Το κράτος επιλέγει τι από αυτά θα ενισχύσει για να αναπτυχθούν συγκεκριμένες δραστηριότητες. Το ζητούμενο στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ο συνδυασμός στοιχείων που προϋπάρχουν και προσφέρουν συγκριτικό πλεονέκτημα, με στοιχεία που λείπουν και είναι απαραίτητα για την παραγωγή και διάθεση νέων προϊόντων και υπηρεσιών.
Είναι λοιπόν εκ φύσεως πρώτιστα επενδύσεις σε κεφάλαιο, κτίρια και υποδομές. Στις επιχειρήσεις γνώσης, η επένδυση είναι από την αρχή είναι σε ανθρώπους. Όχι σε πάγια στοιχεία .
Οι επιχειρήσεις γνώσης ωφελούνται ιδιαίτερα από τις λεγόμενες «οικονομίες συγκέντρωσης» (economies of agglomeration).
Ζητούν όχι μόνο φορολογικά και άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία, αλλά κυρίως πανεπιστήμια και ερευνητικά εργαστήρια για την ενίσχυση τους. Επιστήμονες και επιχειρηματίες που ανταλλάσσουν θεωρητική και πρακτική γνώση μεταξύ τους και αναζητούν από κοινού τις λύσεις εκείνες που θα έχουν τον καινοτομικό χαρακτήρα τις οποίες θα τις αγκαλιάσει η αγορά ακριβώς για τον λόγο αυτό.
Βλέπετε ο παράγοντας “τιμή προϊόντος” είναι ένας πόλεμος που προ πολλού έχει κερδίσει η Ανατολή, κυρίως λόγω του χαμηλού εργατικού κόστος που η Δύση δεν μπορεί να κερδίσει εκτός αν δεν παραμείνει η Δύση που όλοι ξέρουμε.
Η νέα γνώση και η τεχνολογική αλλαγή σε μια χώρα προέρχονται από δυο κέντρα. Τα εγχώρια, δηλαδή την έρευνα και την ακόλουθη παραγωγή γνώσης που γίνεται εντός της χώρας και την εξωχώρα αυτή που δημιουργείται στον υπόλοιπο κόσμο και μεταφέρουμε με γόνιμο όμως και δημιουργικό τρόπο εντός της χώρας μας.
Σύμφωνα με έρευνα της Dianeosis η βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη σε αναπτυγμένες χώρες βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην τεχνολογική πρόοδο και την καινοτομία.
Ο λόγος είναι το ότι οι κλάδοι της οικονομίας που βασίζονται στην καινοτομία δημιουργούν -στις περισσότερες περιπτώσεις- μεγάλη προστιθέμενη αξία σε μια οικονομία, καθώς δημιουργούν προϊόντα και υπηρεσίες που είναι κατά κανόνα εξαγώγιμα, και προσφέρουν πολλές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας.
Σύμφωνα με όλα τα υπάρχοντα στοιχεία, αυτοί οι κλάδοι υπολειτουργούν στην Ελλάδα. Δεν αποτελούν σημαντικό μέρος του επιχειρηματικού της μοντέλου.
Στο διάστημα 2006-2013, για παράδειγμα, μόνο το 18% των εξαγωγών ελληνικών προϊόντων αφορούσαν σε προϊόντα μέσης και υψηλής τεχνολογίας. Το αντίστοιχο ποσοστό για άλλες ευρωπαϊκές χώρες ήταν 30% για τη Λετονία και 49% για την Πολωνία. Επίσης, το ποσοστό των δραστηριοτήτων υψηλής και μέσης/υψηλής τεχνολογικής έντασης στον κλάδο της μεταποίησης στην Ελλάδα αντιπροσωπεύει μόλις το 17% του συνόλου, τη στιγμή που στην ΕΕ το μέσο ποσοστό είναι 46,5%.
Μόλις το 2018, ο δείκτης Καινοτομίας έφτασε για πρώτη φορά στο 82% του ευρωπαϊκού μέσου όρου και η χώρα κατατάχθηκε 57η μεταξύ 140 χωρών όσον αφορά την ετοιμότητα της για την 4ΒΕ ενώ στον πυλώνα της Καινοτομίας καταλαμβάνει την 44η θέση.
Δεν αρκεί όμως, γιατί όσο και τα νούμερα να ευημερούν έφτασε μια επιδημία σαν αυτή του covid 19 για να επιδείξει τις διαχρονικές ελλείψεις και την μονομέρεια της ελληνικής οικονομίας.
Δύο είναι οι καθοριστικοί για την παραγωγή καινοτομίας στην χώρα μας και της πρόσληψης και αφομοίωσης αυτής που παράγεται στον υπόλοιπο κόσμο.
Ο πρώτος είναι η έρευνα και ανάπτυξη που πραγματοποιεί η ίδια η χώρα μέσα από τους κατεξοχήν φορείς που δεν είναι άλλος από τα Πανεπιστήμια, τα ερευνητικά κέντρα και κάποιες, και δυστυχώς λίγες ιδιωτικές εταιρείες στην χώρα μας που επενδύουν σοβαρά στην έρευνα.
Η στοχοπροσήλωση στην έρευνα μέσω της περαιτέρω επένδυσης στα ελληνικά ερευνητικά κέντρα παραγωγής και διαμοιρασμού γνώσης ,προκειμένου αυτά να διασυνδεθούν με αντίστοιχα προηγμένων χωρών (βλ Ισραήλ και άλλες χώρες) , θα έχει ως αποτέλεσμα στην καλύτερη αφομοίωση της παγκόσμιας γνώσης και της επιτυχούς μεταλαμπάδευσης της στην χώρα μας.
Γίνονται προσπάθειες; Αναντίλεκτα. Είναι στοχοπροσηλωμένη στην καινοτομία η παρούσα κυβέρνηση; Όποιος το αρνηθεί δεν την αδικεί απλά, αλλά εθελοτυφλεί για τους δικούς του λόγους.
Το μεγάλο όμως και κρίσιμο ερώτημα είναι. Γίνεται με τέτοιο ρυθμό , ένταση και με την απαιτούμενη κρατική στήριξη έτσι ώστε το τεχνολογικό και γνωσιολογικό εγχώριο απόθεμα να συμβαδίζει και τολμώ να πω να προηγείται της εξέλιξης της παγκόσμιας γνώσης προκειμένου να εισάγει την χώρα μας δυναμικά και με αξιώσεις στην παγκόσμια οικονομία;
Νομίζω ότι εδώ η απάντηση είναι ένα όχι αρκετά.
Το elevate Greece αποδεικνύει ότι κυρίαρχος στόχος είναι η παροχή οικονομικών κινήτρων για την επιχειρηματικότητα και δευτερευόντως η ενίσχυση της έρευνας και της γνώσης πάνω στην οποία θα στηριχθεί μια ελληνική καινοτομική επιχειρηματικότητα που να αντέχει στον παγκόσμιο φρενήρη ανταγωνισμό.